Page 17 - 4322765931-tiras-ocak-2018.compressed

Kısaca erdem, başkalarının iyilik ve mutlulu- A) Hikmet
ğunu, kendi kişisel çıkarlarına tercih etmektir. Tek Hikmet: İnsanın iyi ahlâk sahibi olması için
kelime ile erdem, diğerkâmlıktır. temel erdemlerden biridir. Hikmet, düşünme gücü-
3. Hayatımızda Bir Tek Erdem Değil, Erdem- nün bir erdemidir. Hikmet, akıl kuvvetinin itidal ölçü-
ler Vardır sünde olmasıdır. Hikmet, ihtiyarî fiillerin hepsinde
Kâinatın öznesi olan insan başta olmak üzere, kendisi ile sevap ve hatanın birbirinden ayrıldığı bir
değişik varlıkların pek çok erdemi mevcut olduğu nefis halidir. Buna göre, kişinin yetkinlik ve mutluluk
gibi, erdem sahibi olması istenen çok sayıda kurum derecelerini düşünce ve fikirleriyle kazanması için
ve kuruluş da bulunmaktadır. aklını kullanması gerekir. Bu doğrultuda insan na-
XI. yüzyılın ilk yarısında yaşayan Farabi, in- zarî gücünü düzeltir ve buradan itidal üzere eylem-
sanın tek başına mükemmelleşemeyeceğini ve bir ler meydana gelirse, bu hikmet olarak tanımlanır.
medeniyet kuramayacağını; kişinin bir medeniyet İnsanı mutluluğa götürecek hikmet erdemi akıl ile
boyutuna yükselmesi için erdemli bir topluluk ara- ilişkilidir. Akıl gücü, insana özgü bir kabiliyettir, ger-
sında, hem cinsleriyle birlikte, bir hukuk düzeni içe- çek mutluluğu bilmek ve ona yönelmek için temel
risinde yaşaması gerektiğini söylemektedir. unsurdur. Akıl gücünün diğer iki ruhî yetenek üze-
Erdemli kişilerin bir araya gelmesiyle erdemli rinde etkili olup onları kontrolü altına alması hikmet
9
toplulukların oluşacağını; erdemli toplulukların bir erdemini oluşturur .
araya gelmesiyle erdemli şehirlerin tesis edilece- B) Cesaret
ğini, erdemli şehirlerin bir araya gelerek kuracağı Cesaret: Öfke/(gazap) gücünün terbiye edilip,
devletin de erdemli bir devlet olacağını tasavvur düzeltilmesi ile mutedil fiillerle kazanılan bir erdem-
etmektedir. dir. Cesaret, korkaklık/(Cebânet) ve atılganlık (aşırı
XVII. yüzyılda yaşayan Kınalızâde Ali Çelebi öfke/tehevvür) arasındaki orta yoldur. Bunların her
ise, tesis edilen vakıf külliyelerle bir şehir mede- ikisi de kendisinden kaçınılması gereken ruhi has-
niyetine ulaşılan Kanuni (1520-1566) döneminde; talıklardır. Korkaklıkta utanç, cesarette şeref vardır,
Farabi’nin düşlediği erdemli şehirlerin ve erdemli insan korku ile kaderden kurtulamaz. Şecaat; ih-
devletin kurulduğunu söylemektedir. tiyaç halinde şiddet ve tehlikelere karşı yürümek
Demek ki, insanın ve hayatın gayesi olan hususunda kalbin yılmaması, ölümü küçümseyip,
mutluluğu elde etmek ve bir daha kaybetmeden korkmamasıdır. Cesaret; kalbin kuvveti, iradenin
geliştirerek ve niteliklerini yükselterek onunla bir- metaneti olarak tanımlanmaktadır. İnsan bu erdem
likte yaşamaya devam etmek için sadece insanın ile korku ve elem gibi mutsuzluğa kaynaklık edecek
erdemli olması yetmiyor; evrenin ve onun içeri- olumsuzluklara düşmekten kurtulmaktadır. Bu ise
sinde bulunan mevcudatın da bir bütün halinde ancak istek ve iradenin akıl ve hikmet ile ilişkilendi-
erdemlerle müzeyyen olması gerekiyor. Bu durum, rilmesi ile mümkündür. Bu yönüyle cesaret erdemi,
mutluluk için tek erdemin yeterli olmadığını, çevre- bilgi ile eylemin birlikteliğini belirlemekte ve kişiyi
mizi kuşatan erdemlerin mevcudiyetini gerekli ve erdemli eylemlere yöneltecek, insana mutluluğu
10
hatta zorunlu kılmaktadır. kazandıracak bir melekenin adı olmaktadır .
Ortaçağ filozoflarının belirlediği dört temel er- C) İffet
demi, İslâm âlimleri ve düşünürleri de benimsemiş- İffet: İnsan, şehevî kuvvetini düzeltip terbiye
lerdir. Bunlar; hikmet, şecaat, iffet ve adalettir. İs- eder ve bunun neticesinde dinin çizdiği sınırın dı-
lam ahlâkçıları “fezâil-i erbaa” veya “fezâil-i asliye” şına çıkmayan mutedil fiiller meydana gelirse bu
olarak tanımladıkları, hikmet, iffet, şecaat ve adalet huy, iffet olarak tanımlanır. Ahlâkî erdemlerin en
gibi bu dört temel erdem/(fazilet) üzerinde durmak- önemlilerinden birini iffet erdemi oluşturmaktadır.
tadırlar. Her erdemin; birisi ifrat (aşırı), diğeri tefrit İffet, insanın yemek, içmek, gibi duyusal arzulara
(azlık) olmak üzere iki düşmanı bulunmaktadır ve ve nefsanî isteklere düşkünlük göstermemesi, her
bunlar erdemsizliği (rezîleti) meydana getirmekte, çeşit lezzette israf ve kısıntıdan sakınmasının iti-
ahlâka aykırı sayılmaktadır. dal üzere olmasıdır. İffet erdemi insanın üç temel
Gazâlî İhyâ’sında bu dörtlü tasnife benzer bir ruhî gücünden ikincisinin, dinin ve aklın bildirdiği
şekilde erdemleri ve erdemsizlikleri sınıflandırmak- itidal halinden ortaya çıkmaktadır . Bu güç insa-
11
ta; hikmet, iffet, cesaret ve adaletten oluşan dört nın hayatını sürdürmesi ve zaruri olan yeme-içme
ana erdeme yer vermektedir . Akseki; bu dört temel gibi ihtiyaçlarını gidermesi için zaruridir. Fakat bu
8
erdemi sırasıyla ele alarak şu şekilde açıklamalar güç, akıl kudretinin etkisinden çıkması, maddî ilgi
yapmaktadır: ve isteklere yönelmesi durumunda mutsuzluğun

14 15