Page 18 - 4322765931-tiras-ocak-2018.compressed

kaynağını da oluşturabilmektedir. İffetin eksikliği (if- (Nefse Hâkim Olma), Tevazu ve Vakar (kibirli ve
ratı) insanı mutsuzluğa sürükleyecek olan hazlara gururlu olmama hali), İzzet-i nefs (İnsan onuru),
düşkünlüğü doğuracaktır. İnsanın bu erdemi ka- Hilm (Yumşak huyluluk), Sabır (Zorluklara göğüs
zanması için güçlü bir irade eğitiminden geçmesi, germe), Edep (Hayâ sahibi olma), Hayâ (Utanmak),
kuvvetli bir iradeye sahip olması, kendini şehvanî Emânete Riâyet, Sıdk (Doğruluk), Ketum Olmak
arzulara yöneltecek düşüncelerden uzak durma- (Sır saklamak), Ulüvv ü himmet (Yüksek himmet),
sı; ulvî ve yüksek gayelerle zihni meşgul etmesi, Tasavvun (Kişinin vakarını ve onurunu korumada
sefâhat ve ahlâksızlığa sevk eden her türlü kötü gösterdiği dikkatle kazanılacak bir erdemdir. Çirkin
arkadaşlardan uzak durması gerekmektedir. Bu şakalardan uzak durmak, konuşmalarında bunlara
açıdan iffet erdemi, sabır, kanaat, hayâ, nefse hâ- yer vermemek, aşağılık kimselerle aynı mecliste
kim olmak gibi insana mutluluğu kazandıracak pek bulunmamak, helal dairesi dışında kazanç peşinde
çok erdemi içerisinde barındırmaktadır. koşmamak), Sehâvet ( Cömertlik, muhtaç durumda
D) Adalet olan insanlara yardım etmenin, eli açık olmanın
13
Adalet: İnsanın davranış ve hükümlerinde adıdır) .
doğru olması, hakka ve hakkaniyete göre hüküm 4. Erdem Vehbî Değil Kesbîdir, Öğretilebilir,
vermesi ve muhataplar arasında eşit davranması Sürekli Desteklenmesi Gerekir
gibi anlamlarda kullanılmaktadır. Kur’ân-ı Kerim ve Erdem, vehbî değil kesbîdir; yani doğuştan sa-
hadislerde ise düzen, denge, eşitlik, gerçeğe uygun hip olunan bir nitelik değil, eğitim ve uygulamalarla
hükmetme, dürüstlük, tarafsızlık, takvalı olma gibi çaba gösterilerek sonradan kazanılan bir vasıftır.
anlamlarda kullanılmıştır. Adalet erdeminin zıddı Sokrates’e göre erdem verilecek eğitimle insanla-
zülümdür. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere ada- ra öğretilebilir; ancak verilecek eğitim her insanda
let erdemi gerek ferdî gerekse sosyal hayatın dü- aynı sonuçları doğurmayabilir.
zen içerisinde hakkaniyet ve eşitlik ilkelerine göre
varlığını tesis eden temel bir ahlâkî değerdir. Adalet Sofistler, erdemin öğretebileceğini savunuyor
erdemi kişisel ve toplumsal mutluluğun kazanılma- ve hatta öğretiyorlardı. Her fırsatta erdemin insan-
sı için temel erdemlerin başında yer almaktadır. larda hazır olarak bulunmadığını, belli bir süreç
Adalet erdemi konusunda İslâm ahlâk literatüründe sonunda edinilebileceğini belirtiyorlardı. Çünkü
iki tür tasnif yer almaktadır. Bunlardan birincisine erdem, iyi fillerin bilinçli olarak tekrar edilmesiyle
göre adalet, diğer erdemlerin yanında dördüncü nefse yerleşen melekelerdir.
bir erdem şeklinde, amelî gücün itidali olarak ta- Belli bir çaba sonucunda elde edilebilen er-
nımlanmaktadır. Bunun ifrat ve tefriti bulunmayıp dem, Protagoras’a göre, Sokrates’in kastettiği
zıttı zülümdür. İbn Miskeveyh, Tûsî, Devvânî, Kı- anlamda, herkese istenildiği düzeyde tam olarak
nalızâde gibi birçok düşünürünün yer verdiği ikinci öğretilemez. İsteyen herkese her konuda aynı ölçü-
tasnife göre ise adalet ilkinden farklı olarak nefsin de eğitim verilemese de kendilerine az ya da çok,
hikmet, iffet, cesaret kuvvetinin itidal üzeri olması belli ölçüde eğitim verilenler, kendilerine hiç eğitim
ve bu erdemlerin bir kişide, bir arada bulunması verilmemiş olanlara göre, her konuda daha iyi hale
ile ortaya çıkmaktadır. Her iki halde de dört temel geldiği gözlemlenmiştir. Demek ki herkes belli ölçü-
erdem belirlenmektedir . Adalet bu erdemler içeri- lerde eğitilebilir, yani erdem sahibi olabilir.
12
sinde en önemlisidir. İslâm ahlâk düşüncesinde her Akseki’ye göre, ahlâkî erdemlerin insanlara
itidalin erdem, bunlardan ifrat ve tefrit noktasında kazandırılması ve korunması için sahih bilginin
uzaklaşılması ise erdemsizliktir. yanı sıra, erdemleri egzersizlerle ruhta alışkanlık
Bu dört temel erdeme ilaveten Kur’ân’da pek haline getirmek zarureti bulunmaktadır. Bu yak-
çok erdem insanlara tavsiye edilmektedir. İhsan, laşıma göre ruh; fıtrî olarak yetkinlik kazanmaya
sabır, doğruluk, ahde vefa, iffet, emanete riayet, meyillidir. Bundan dolayı insan bu doğrultuda alış-
helal kazanç, orta yol veya itidal, yardımseverlik, tırmalarda bulunmalı, sürekli olarak nefsine güzel
hayırseverlik, merhamet, cömertlik, tevazu vb er- fiilleri yüklemeli, bunlara yönelmeli ve nefsini ihmal
demler ayrıntılı olarak Kur’ân’da yer almaktadır. ve tembelliğe alıştırmamalıdır. Düşünürümüze
Kur’ân’da geçen bu erdem kavramlarından göre bu konuda gösterilecek ihmal, manevî ve ruhî
hareketle Ahmet Hamdi Akseki Hocamız, erdemde hastalıklardan olan erdemsizliklere ve kötülüklerin
mükemmeliyete ulaşmak için, yukarıda analizlerini alışkanlık haline dönüşmesine neden olabilir. Er-
yaptığımız dört temel erdeme ilaveten maddeler demlerin en temel niteliği iradî olarak yerleşmiş iyi
halinde on beş erdem daha saymaktadır. Bunlar; bir karaktere işaret etmesidir. Dinî değerler, ahlâk
Sebat ve Metanet, İhsan (Muavenet), Zapt-ı nefs ve erdemler kişiyi mutluluğa ulaştırmada birbirini

16